Пошук па слоўніках дыялектных гаворак https://bydialects.org/ Мэта сайта — палегчыць для сучасных носьбітаў беларускай мовы доступ да яе слоўнікавага багацця, яе жывой сутнасці, праз магчымасць праглядаць і шукаць па старых адсканаваных слоўніках дыялектаў, фразеалагізмаў, спецыяльнай лексікі і любых іншых, якія выяўляюць жывое народнае маўленне. Большасць сканаў узятыя з сайтаў philology.by, knihi.com і kamunikat.org. Алгарытм пошуку Алгарытм пошуку пабудаваны так, каб знайсці найлепшыя вынікі сярод не вельмі добра распазнанага тэксту. Ён спрабуе розныя варыянты напісання слова, улічвае падобныя сімвалы і апцыянальныя знакі ў слове (напрыклад, націск, лішні прагал, мяккі знак у тарашкевіцы і г.д.). Калі вы не бачыце ў выніках пошуку таго, што шукалі, значыць, алгарытм не здолеў знайсці гэта, і прапанаваў вынікі для скарочаных словаў, або для меншай іх колькасці. Для пошуку дакладнага выраза - абгарніце запыт у двукоссі "", без выкарыстання апісаных вышэй хітрыкаў. Пералік слоўнікаў па якіх вядзецца пошук на стронцы: https://bydialects.org/dicts Асабісты вопыт выкарыстання пашукавіка на гэтым рэсурсе 1. З гісторыі на форуме: 2. Звярнуўся за дапмогай да ПАШУКАВІКАпа калекцыі беларускіх слоўнікоў па назве вёскі ВЕТАХМО Вынікаў шмат. У першую чаргу даюцца спрасылкі на саму жа вёску Ветахмо ў слоўніках. Але, у іх ідзе гаворка не а значэні назвы Ветахмо, а –дыясектныя словы жыхароў Ветахмо. Гэта пэўна для тых, хто цікавіцца мясцовым “слэнгам” у сваіх вёсках. Далей ідуць спасылкі на словы якія ўтрымліваюць блізкія камбінацыі літар. Напрыклад –“паВЕТ”, “соВЕТАХ” …))). “паВЕТ” і “соВЕТАХ” прапускаю, і гляжу ўсі выпадкі, пэўна таго, что і трэба было –слова “ВЕТАХ”. Спасылак на слова“Ветах” шмат, а тлумачэнне яго аднолькавае: “Фазы месяца— маладзік, поўната, сход; ВЕТАШОК, ВЯТОХ,ВЕТАХ.” https://bydialects.org/dicts/vusacki-slovazbor-ryhora-baradulina-2013-r/175?hl=ветах “СТАРЫ' МЕ'СЯЦ м. Апошняя квадра месяца, ВЕТАХ. Кажуць, косы дзяўчатам німожно адрэзваць, калі стары месяц. Расці ні будуць.” https://bydialects.org/dicts/zajka-dyjalektny-slounik-kosauscyny-2011-r/219?hl=ветах “ВЕТАХ, ВЕТАШОК, ВЁТАХ, ВЯТОХ, а, у, м. — последняя фаза луны. Ветах настае праз дзень (Сянно, Сен. р.). Віташок узышоў на небе (Вішкавічы, Чаш. р.). На вётаха сьвіней ня рэжуць (Навікі, Віц. р.). Ня відзеў я з ёю вятоху (Лужасна, Куз. р.).” https://bydialects.org/dicts/kaspiarovicviciebski-krajovy-slounik-2011-r/79?hl=ветах …..і г. д. тож самае. Пэўна сапраўды ад слова ВЕТАХ і назва ВЕТАХМО вёскі. [ “Ветахмо — деревня в Крипульском сельсовете. Упоминается в 1566 г. как урочище в составе Великого княжества Литовского.” http://www.dokshicy.info/punkti/B/vetahmo.php Асабіста маю дакументы з 17 ст. і далей. Але, застаецца пакуль пытанне: А з якой мовы паходзіць старажытнае слова назвы месяца - “Ветах” ? Р . S. А пакуль: “... .Белы ВЕТАХ ноччу. Зоркі ў небе косіць.” (Анатоль Сыс)
ўсё даволі трывіяльна: (с) Фасмер (1986) UPD: цікавая вёсачка... як бы не хацелася ўслед за cучасна зафіксаванаю беларускаю формаю Ветахмó зьвесьці ўсё да закліку "засталеем!", на ўсіх гістарычных мапах (нават ў майстра перайначваньня шуберта) аж да самога ПГМ зафіксаваная форма Ветохма: што хутчэй намацвае фіна-вугорскі кірунак этымалёгіі...
QUOTE="Barth, post: 27646, member: 93"]ўсё даволі трывіяльна: View attachment 12944 (с) Фасмер (1986) UPD: цікавая вёсачка... як бы не хацелася ўслед за cучасна зафіксаванаю беларускаю формаю Ветахмó зьвесьці ўсё да закліку "засталеем!", на ўсіх гістарычных мапах (нават ў майстра перайначваньня шуберта) аж да самога ПГМ зафіксаваная форма Ветохма: View attachment 12945 што хутчэй намацвае фіна-вугорскі кірунак этымалёгіі...[/QUOTE] Дзякуй вялікі, пан Barth, за вельми слушнае ўдакладненне па майму этымалагічнаму пытанню. Тое, што для Вас "Элементарно, Ватсон!" - для мяне ёсць знаходка! Даўно, меж тым, Вас не бачыў на форуме. І, вось зараз, адразу, "з месца, ды ў кар'ер" ... Вельмі цікавы скан-вытрымку даеце і звесткі аб аўтары Фасмеры ў беларускай Вікіпедыі. Але, просьба - даць непасрэдна спасылку на работу Фасмера, дзе ўзята была гэта цытата. Пэўна будзе карысня спасылка па пытанню этымалогіі назваў беларускіх вёсак і мястэчак. Р. S. Нагадаю, што для разумення сэнса і паходжання назвы аднаго з месц, зде "з прадвеку" жылі мае продкі, вёскі Ветохмо, выкарыстаў пашукавік па слоўніках дыялектных беларускіх гаворак: https://bydialects.org/ Гэта было тут: Аналіз па па слоўніках дыялектных беларускіх гаворак нядрэнна дапамог, але, зразумела было, што адказ атрыманы - "не на ўсю глыбіню". QUOTE="Barth, post: 27646, member: 93"] цікавая вёсачка... (назва) хутчэй намацвае фіна-вугорскі кірунак этымалёгіі...[/QUOTE] Так, па гучанню, на мой дылетанскі поглят, назва просіцца да фіна-вугорскіх моў. Спрабаваў варыяцыі назвы вёсак Ветохмо/Ветахмо і суседняй Коляго/Колягі ў перакладчыку з фінскага. Былі цікавыя пераклады. ))) Так сама на фрагменце мапы 1798 г. побач з Ветохмай указана "д. Круссы" ? Пэўна памылка і гэта - фальварак Крукі аднаймённага маёнтка кармелітаў Глыбоцкіх у які увыходзіла і "д. Ветохма". Даўно на форуме патрэбна рубрыка: ""Этымалёгія назваў вёсак і гарадоў Беларусі" Летам будзе час, пэўна зраблю. Лета ўжо хутка. ))) А зараз, закончу пост зноў урыўкам з верша: “... .Белы ВЕТАХ ноччу. Зоркі ў небе косіць.” (Анатоль Сыс) ,а так сама - сканамі фрагментаў інвентаря 1827 г. дзе ў шапцы табліцы пішацца Wietochmo , на вензеле гэтай вёскі, на карце, напісана - Wietochma. . [
Фасмер М. Этимологический словарь русского языка: В 4 т.: Пер. с нем. — 2-е изд., стереотип. — М.: Прогресс, 1986. — Т. 2. — с.307 вэб-вэрсія тут, паперовая тут, лічбавая ходзіць па інтарнэтам... і карысным будзе пашукаць, бо будзе магчымасьць "расшыфраваць" усе спасылкі й азнаёміцца з усімі крыніцамі, што дадась больш цікавых падрабязнасьцёў: звычайна ў мяне атрымоўваецца такое павуціньне ўзаемазьвязаных крыніц... obsidian у дапамогу! фасмера я прывёў першым як з-за формы Вашага запыту, так і з-за разнастайнасьці крыніц, але ж пачынаць безумоўна трэба з гэтага: Этымалагічны слоўнік беларускай мовы Т.2 В. / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. В / [А. Я. Міхневіч, Р. У. Краўчук , І. І. Лучыц-Федарэц і інш ; рэдактар д-р філал. навук В. У. Мартынаў]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1980. — Т.2 — 344 с.. вось Вам і адказ: Паўночнаславянская ізалекса, якая ўзнікла ў выніку кандэнсацыі праславянскага "ветхі месяц"... ну я ж адтуль і цытаваў Вашае пытаньне... але ж калі нагадалі... можна скрыншот назвы/назваў адтуль? бо гэтая спасылка... ...ужо бітая, але й праз архіў бачна, што галаслоўна... ну пасьля апошняй "о" – больш круглай чым першая! – нейкія дзьве закруткі ё: мо рука дрыгнула?) ці чарніла скончыліся?) я б лепей зьвярнуў увагу, што ў абодвух выпадках у сярэдзіне "о"! (як і на мапах, пра якія я пісаў вышэй!) а не кансэнсусная "а" як зараз... ну й напрыканцы дадам кантэксту)) канчатак "-ма" ставіць гэтую назву ў адзін шэраг са словамі "гартуйма!" й "будзьма!". то бок дзеясловы першай асобы загаднага ладу! мовазнаўцы лічаць гэтыя унікальныя формы вельмі архаічнымі, за часамі старабеларускай (таму часткова ўласціва й украінскай мове) ці нават раней! а вытлумачыць можна не як "давайце састарэем")), а як "давайце састарым (штось)" ! што? як? навошта? тут ужо на Ваш густ)) ну ці мо літаральна: "давайце пачакаем ветаху (апошняга тыдню месяца)"... а яшчэ было б цудоўна калі дзесь сярод рэгіяналізмаў знойдзецца дзеяслоў "ветах" з нейкім цікавым значэньнем... ну й алаверды) .... Гэй, грамадой Засядзьма ў рад! Свой, ці ня свой — Нам кожны брат — Будзьма аднэю сям‘ёй! За сваю радную мачыху-долю Вып‘ем па чарцы, вып‘ем усе! Жыйма сягоньнешнім шчыра у волю, Плюйма на тое, што „заўтра“ нясе. Гэй, чаркі ў ход! За долю п‘ём. Да дна-ж… І вот Тут за сталом Сонца спаткайма усход! .... (c) Янка Купала "Бяседа" (1906-1910)
бінга! – дык гэта ж зацэпка! то бок не "давайце пачакаем ветаху", а "давайце паглядзім ветаху"! *і значэньні тут сапраўды могуць быць цікавымі)) UPD: калі нацягваць гэтую саву на аграрны глёбус, та коней вадзілі ў начное: можа вёска славілася сваімі конямі? каняводамі? канякрадамі?
паглядзеў усе што мог/маю LM* за той год – нічога няма... але гэта ж год адміністрацыйнае рэформы – мо неяк зьвязана?! *у тым ліку й тут
Прывітанне, зямляк, некалі з вамі перапісваліся тут, потым выпала з форума. Пра вёсачку Ветахмо ў мяне ёсць крыху смешнае сямейнае. Мая бабуля (1922 г.н., з Селішчаў, там недалёка) вельмі часта выкарыстоўвала слова "Ветахмо!", калі хацела сказаць, што нехта неахайна апрануўся. Напрыклад я. Казала: "Ну ты - ветахмо!". "Чаму Ветахмо?!". "А бывала, ветахмінскія дзеўкі на танцы прыйдуць, панчохі на шкарпэткі надзеўшы!". Так што для яе слова ветахмо было сінонімам неахайнасці. Спадзяюся, нікога не пакрыўджу тут, добра стаўлюся да вёскі Ветахмо, проста цікавы мясцовы факт! Наколькі гэтае значэнне было распаўсюджанае - ня ведаю, магчыма, толькі ў нашай сям'і.
Вітаю, Снежана. Пэўна дяўчаты з Сялішчаў лічалі дзяўчат з Ветохмы небяспечнымі канкурэнткамі і вялі вось такую "інфармацыйную вайну". Але, хлопцы з Сялішчаў, усё роўна выбіралі здяўчат з Ветохмы! Гл. МК Гнязділава. Вам, Снежана, і Вашай бабулі - вялікі дзякуй за гэты цікавы ўспамін! P. S/ А слова "ВЕТОХ" , само, досіць lj,hf рамантызавана і ўспета ў беларускім фальклёры і паэзіі. І зноў жа. Ужо ў трэцім заходзе: “... .Белы ВЕТАХ ноччу. Зоркі ў небе косіць.” (Анатоль Сыс)
Так, я таксама падумала пра канкурэнцыю Бабулі ўжо няма шмат гадоў, а гісторыя пра Ветахмо - ёсць! Яшчэ ёсць фразачка пра Буй, але яе магу толькі ў асабістыя напісаць )
Назва апошняй вёскі, наколькі памятую - Буі. Ад пачатку сувязь з літарай "й" у назве не было і не празлядаецца. Таму" творчыя" варыяцыі з назвай - пэўна з'ява "аднаўлённага" фальклёру посля году гэдак 1795 г. P. S. А, сестра маёй прабабушкі з Каляг, пайшла замуж за аднаго з Таргонскіх з Гняздзілава, у некай пэўнай ступене Вашага родзіча (можаце паглядзець якога па МК). Вашыя Таргонскія з Гнязділава, як і селяне весак Ветохма і Колягі былі манастырскім, а, потым - казённых маёнткаў. Пакуль, дакументы аб гэтай "старыне" ляжаць і чакаюць свайго часу.
Наколькі памятаю, бабуля казала "Буй", "пайсці на Буй", "на Буі". Здаецца, іншыя родныя таксама, з кім я размаўляла. Але, канешне, маглі выкарыстоўваць ужо перайначанае. Ладна, і пра Буй распавяду. Калі такое нельга ці флуд для гэтай веткі - выдаліце, хто адмін. Але прыгадаю, бо там ёсць цікавы момант пра колькасць дзяўчат) Можа будзе цікава тым, у каго адтуль карані. Гісторыя была такая. Хадзілі селішчанскія на Буй на танцы ў нейкую хату. І, казала мая баба Надзя, на Буі неяк нараджаліся ўсё дзеўкі ды дзеўкі, таму на танцах там дзевак было проста поўна. І нейкі селішчанскі хлопец зрабіў выснову: "Буёк з ..ёк, а дзевак дык васямнаццаць!". Такая прымаўка ў Селішчах потым і хадзіла Нажаль, не ўзгадаю ніяк, пра якія гады ішла гаворка (пра бабуліну маладосць ці крыху пазнейшы час). Карацей, селішчанскія любілі пажартаваць. Цікава, ці сапраўды на Буі быў у нейкія часы дэмаграфічны перакос у жаночы бок.
И зноў, Снежана, Вашая бабуля праўду казала. Вось, напрыклад, што паказвае "Дапаможнік": Буй Назва (бел.) Буй Название (рус.) Буй Варыянты Буи Раён Докшыцкі Павет (XVIII ст.) Ашменскі Маёнтак (XVIII ст.) Гняздзілава Уласнік (XVIII ст.) Гутаровіч Имение (до 1863 г.) Гнездиловское Владелец (XIX в.) Шишко Приход (прав., XIX в.) Гнездилово Уезд Вилейский Волость Парафиановская Приход (прав., нач. XX в.) Гнездилово Тип Деревня Сельсовет (1981 г.) Крипульский Сельсовет (2011 г.) Крипульский Але, мне назва вёскі, перш за ўсё па МК Гнездилово, запомнілася ў варыянце Буи. Так, часам, пэўныя змены ў назвах адбываліся. Вось, і "Гнездилов" у часы РІ быў перароблены ў "Гнездилово". Але, не адразу. Дадаю узор з дакумента дзе вёска "Буи" ужо пішацца, як Буй, а" Гнездилов" яшчэ русіфікаваць не пасьпелі.
даволі дарэчна з гэтым спалучаецца: @ Большой толковый словарь русского языка = БТС [Текст] : А-Я / РАН. Ин-т лингв. исслед.; Сост., гл. ред. канд. филол. наук С. А. Кузнецов. - Санкт-Петербург : Норинт, 1998. - 1534 с.; 27 см.; ISBN 5-7711-0015-3
тым не меньш, мушу нагадаць, што гэта далёка ня самая паўсюдная гісторыя: @ Лексічны атлас беларускіх народных гаворак : у 5 т. / Акад. навук. Беларусі ; Ін-т мовазнаўства ім. Я. Коласа; пад. рэд. М. В. Бірылы, Ю. Ф. Мацкевіч. — Мінск, 1993—1998. UPD:
Дзякуй, Barth. Вы ужо раней вельмі добра дапамаглі і выдатна раскрылі пачатковае значэнне непасрэдна слова "ВЕТОХ". А так сама, тое, што пэўна ад яго было створана слова "Ветхій" і магчыма іншыя больш позднія формы слоў. Але, словы гэтыя розныя і таму - маюць значэнні розныя. Ну, як, напрыклад, "блукаць" і "блудзіць". І узораў падобных шмат. У дадзеным выпадку - назва беларускай вёскі Вілейскага уезда старажытная і самабытная , створана непасрэдна ад яшчэ больш старажытнага, магчыма праіндаэўрапейскага, слова "ВЕТОХ". Яго значэнне зараз на форуме пэўна кожны ведае! ))) Гэта ужо нядрэннае дасягненне! P. S. Усім дзякую, хто далучылся да такога жывога і пладавітага абмеркавання этымалагічнага значэння назвы вёскі Ветохма. Буду ствараць рубрыку на форуме: "Этымалёгія назваў вёсак і гарадоў Беларусі" Туды і перанясу гэтае прыватнае пытанне, каб тут даць прастору непасрэдна для "Карысных спасылак".
наадварот было: спачатку "ветхий" потым "ветах" першае цалкам магчыма, другое цалкам спрэчна: падобнае слова ў тым жа значэньні ёсьць ў шмат якіх (ва ўсіх?) славянскіх мовах ну й тут – чытаем ЭСБМ больш уважліва: спачатку быў ВÉТАХ, потым – ВЯТÓХ. так, у першым складзе перад націскам "е" пераходзіць у "я" – канвенцыйнае асаблівасьць беларускае мовы! удакладніце, калі ласка! згубіў Вашую думку... як зробіце, папрасіце шаноўных адміністратараў перанесьці адсюль туды ўсе зьвязаныя паведамленьні думаю, мае спасылкі на слоўнікі й лексічны атляс ўсё ж былі ў фарватару тэмы й яе назвы))
ну й тут шось дзіўнае адбываецца: зусім недаўна было так: а між тым, дасюль не дачакаўся прыкладаў (скрыншотаў) назвы з тых дакумэнтаў XVII ст., хоць і запытваўся... тое, што на ПГМ, які я скідваў... ...пішацца праз "о", не значыць, што на "о" падае націск (тым больш, што ў "ветох" на "е"). ня ведаю, ці расейскае чынаўё сапраўды прамаўляла гэты гук "о" нават не пад націскам, але па-сучаснаму дакладна будзе "а" ("молокó" = [малакó]) ну й на гэты конт літаральна адная рэмарка: UPD: наконт націску офіцыйныя крыніцы* кажуць так: з варыянтам: то бок у любым выпадку на апошні склад! так і ёсьць? як мясцовыя кажуць? *Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7.
пра другі фальварак на дапаможніку: здаецца, гэта адчыняе новы узровень этымалёгіі)) UPD: ён нават маецца на 10-вёрстцы! пад назваю "ВИТОХМЫ"
